Noworodek, który po urodzeniu opuszcza szpital ma zachowany kikut pępowinowy. Wielu rodziców stresuje się wyglądem i pielęgnacją pępka noworodka. Często zastanawiają się czy gojenie zachodzi w sposób właściwy, czy wykonują odpowiednią pielęgnację kikuta pępowinowego oraz kiedy powinien on odpaść. Mimo wytycznych które dostają w szpitalach, w szkołach rodzenia czują obawę przed zakażeniem gojącego obszaru. Jak więc powinna wyglądać pielęgnacja kikuta pępowinowego, tak aby odpadł w sposób naturalny i nie zagrażał infekcją noworodka? Kikut pępowinowy jest to pozostałość po pępowinie, która łączy łożysko z dzieckiem. Pępowina umożliwia dopływ tlenu i substancji odżywczych wraz z krwią do dziecka oraz pozwala na usuwanie produktów przemiany materii w trakcie trwania ciąży. Po narodzinach dziecka, w chwili kiedy pępowina przestaje tętnić zostaje przecięta na około 2-3 cm od powierzchni brzuszka. W warunkach szpitalnych kikut zostaje zabezpieczony specjalnym jałowym zaciskiem – klemem, który zostaje zdjęty przed wyjściem do domu. Po kontakcie noworodka z matką oraz z personelem szpitalnym skóra i kikut pępowinowy zostaje skolonizowany przez niechorobotwórcze bakterie. Częsty, bezpośredni kontakt matki z dzieckiem jest podstawową metodą ochrony kikuta przed zakażeniem. Jednak w niektórych przypadkach kikut pępowinowy może zostać zainfekowany i powoduje zakażenie organizmu dziecka. Dzieje się tak ze względu na to, że jest to pewnego typu gojąca rana, dlatego musimy szczególnie zadbać o jego pielęgnację. Zaraz po przecięciu pępowiny kikut ma kolor biało – niebieski i jest wilgotny. Pozostaje taki przez kilka godzin, po czym stopniowo z dnia na dzień obkurcza się i wysusza, zmieniając kolor na czarnobrązowy. Kiedy już wyschnie i stwardnieje następuje oddzielenie kikuta od podstawy pępka. Może zdarzyć się, że w miejscu oddzielenia będzie wydzielać się niewielka ilość bezzapachowej, mętnej wydzieliny. Jest to proces fizjologiczny. Kikut pępowinowy odpada zwykle między 5 a 15 dniem życia dziecka. Oczywiście zdarzają się wyjątki i pępek mimo prawidłowego wysuszenie nie odpada. Wpływ na gojenie kikuta ma wiele czynników. Należą do nich: grubość pępowiny,kontakt dziecka z matką „skóra do skóry”,żółtaczka fizjologiczna,fototerapia,długość kikuta pępowinowego,stosowanie antybiotyków z powodu infekcji u noworodka,sposób zakończenia ciąży ( poród siłami natury czy cięcie cesarskie),poród przedwczesny, zaburzenie funkcji białych ciałek krwi lub wada wrodzona – przetrwały moczownik czyli przewód łączący pępek z pęcherzem moczowym. Jak pielęgnować kikut pępowiny? Według wytycznych WHO oraz Nadzoru Krajowego w dziedzinie Neonatologii, który opracował polskie wytyczne dotyczące pielęgnacji kikuta pępowinowego zaleca się tzw. pielęgnację pępka na sucho. Polega ona na czyszczeniu pępka czystą wodą lub wodą z mydłem i dokładnym osuszeniu. Głównym celem jest utrzymanie pępka w czystości i suchości. W trakcie pobytu w szpitalu lub w przypadku złych warunków higienicznych w domu zaleca się stosowanie środków aseptycznych o szerokim spektrum bakteriobójczym, najczęściej oktenidyny. Dawną metodą stosowaną w celu wysuszenia kikuta pępowiny było używanie 70% alkoholu etylowego lub fioletu gencjany. Jednak badania pokazały, że nie wpływa to na szybkość odpadania kikuta, wręcz przeciwnie może nawet wydłużyć proces gojenia, a niewłaściwe używanie może podrażnić skórę wokół kikuta i powodować zaczerwienienie oraz oparzenie skóry maluszka. Dlatego obecne wytyczne NIE ZALECAJĄ używania tych środków. Pielęgnacja kikuta pępowinowego, pomimo obaw rodziców nie jest trudna. Powinno się ją wykonywać do momentu odpadnięcia i zagojenia się miejsca przyczepu kikuta pępowinowego. Trzeba tylko pamiętać o podstawowych zasadach. Przed przystąpieniem do pielęgnacji pępka należy zawsze dokładnie umyć oczyszczania najlepiej używać jałowych gazików lub bawełnianych na dobę należy oczyszczać pępek czystym gazikiem, a następnie dokładnie osuszyć i pozostawić do wyschnięcia. Najlepiej pielęgnację wykonywać po kąpieli. Jeżeli w trakcie kąpieli kikut zamoczy się, to nic się nie stanie. Jest to wręcz wskazane, żeby umyć dokładnie kikut, nasadę pępka oraz otaczającą skórę. Ważne, aby dokładnie osuszyć pępek i pozostawić go do wyschnięcia. Ważne jest równie delikatne odchylenie kikuta na boki i oczyszczanie go z zagłębień skóry, w okolicach pierścienia kikut zabrudzi się moczem lub kałem, należy każdorazowo przemyć go czysta wodą z mydłem, a po umyciu dokładnie należy zakrywać ani zaklejać kikuta pępowiny. Powinno się go jak najwięcej wietrzyć., odsłaniając pępek, aby był największy dostęp powietrza. Warto używać lekkich przewiewnych ubranek. Podczas przewijania, pieluszki nie powinny zasłaniać pępka. Należy je wywijać tak, aby odsłonić kikut lub używać dostępnych na rynku pieluszek z wycięciem na pępek. Nie powinno używać się rutynowo środków dezynfekcyjnych do pielęgnacji pępka, wystarczy pielęgnacja na sucho. W razie pojawienia się oznak zakażenia wskazane jest użycie środka poczekać, aż kikut sam odpadnie. Nie należy go samodzielnie odrywać. Kikut pępowinowy – co powinno zaniepokoić rodziców? W większości przypadków, jeżeli pielęgnacja kikuta pępowinowego przebiega w sposób właściwy, proces gojenia pępka postępuje bez komplikacji. Jednak zdarzają się sytuacje, kiedy należy zgłosić się do lekarza pediatry. Jeśli kikut pępowinowy nie odpadnie po skończeniu 15 doby życia wskazana jest konsultacja pediatryczna, w celu sprawdzenia w obrębie pierścienia pępka obserwuje się zaczerwienienie przekraczające 5 mm, tkliwość, obrzęk, wydzielinę ropną, nieprzyjemny zapach oraz objawy ogólne tj.: podwyższona temperatura ciała dziecka, rozdrażnienie – wskazuje to na zakażenie pępka. Należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, w celu wdrożenia odpowiedniego leczenia, gdyż zbagatelizowany problem może być przyczyną sepsy, zapalenia otrzewnej lub zapalenia mięśni brzucha. Gdy po odpadnięciu, pępek zbyt intensywnie krwawi, może to świadczyć o zaburzeniu krzepliwości niektórych przypadkach po odpadnięciu kikuta może pojawić się różowa grudka. Jest to ziarniniak pępkowy przerastająca i nie gojąca się tkanka bliznowa. W wielu przypadkach samoistnie zanika, jednak zdarzają się sytuacje, że wymagany jest zabieg się również występowanie wady anatomicznej jaką jest przetrwały moczownik. Jest to połączenie pomiędzy szczytem pęcherza moczowego, a pępkiem. Rodzice obserwują wówczas niegojący się pępek, z którego wycieka mocz. Wówczas konieczna jest konsultacja chirurgiczna. Bibliografia Wytyczne Nadzoru Krajowego w dziedzinie Neonatologii 2010 r. Jędral B., Witkowska- Zimny M. Sposoby pielęgnacji kikuta pępowinowego wczoraj i dziś. Połozna Nauka i Praktyka. 2018, nr 2 (42). Świetliński J. Neonatologia i opieka nad noworodkiem Tom 1. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa: M., Łozińska-Czerniak A., Dmoch-Gajzlerska E. Neonatologia. Praktyczne umiejętności w opiece nad noworodkiem. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa E. Pielęgnacja kikuta pępowinowego u noworodków. Medycyna Praktyczna Pediatria 2010/01.